Περιβαλλοντικά προβλήματα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η ρύπανση που δημιουργείται από την εκπομπή και τη διασπορά ουσιών στην ατμόσφαιρα, που προέρχονται κυρίως από τις βιομηχανίες, τα αυτοκινούμενα οχήματα, τη θέρμανση, την ηλεκτρική ενέργεια και τη διασπορά πτητικών ουσιών. Συμπεραίνει, λοιπόν, κανείς πως η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει κατά κύριο λόγο ανθρωπογενή προέλευση. Υπάρχουν βέβαια και φυσικοί ρυπαντές της ατμόσφαιρας, όπως η γύρη, οι μύκητες, η σκόνη και ο καπνός από δασικές πυρκαγιές και εκρήξεις ηφαιστείων, το φυσικά παραγόμενο μονοξείδιο του άνθρακα κ.α..

Απόρροια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η όξινη βροχή κ.α.. Αυτό σημαίνει πως οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ποικίλουν και επηρεάζουν το φυσικό περιβάλλον, τη ανθρώπινη υγεία, το οικιστικό περιβάλλον κ.α.. Κατά συνέπεια, οι τρόποι αντιμετώπισης των ανωτέρων περιβαλλοντικών προβλημάτων αποτελούν και τρόπο αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης γενικότερα.

ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ

Η ερημοποίηση είναι "η υποβάθμιση γαιών σε ξηρές, ημίξηρες και μικρής υγρασίας περιοχές που προκαλείται από διάφορους παράγοντες, όπως οι κλιματικές μεταβολές και οι ανθρώπινες δραστηριότητες" (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποιήσεως). Η υποβάθμιση αυτή περιλαμβάνει απώλεια εδάφους (διάβρωση), διαφοροποίηση των ποιοτικών φυσικών χαρακτηριστικών του εδάφους (φυσική υποβάθμιση) και διαφοροποίηση των ποιοτικών χημικών χαρακτηριστικών του εδάφους (χημική υποβάθμιση). 

Αιτία της ερημοποίησης του εδάφους μπορεί να είναι η ξηρασία, η υπερβόσκηση, η υλοτομία, οι λανθασμένες πρακτικές άρδευσης, η εντατική γεωργία, η ρύπανση κ.α.. 

Η ερημοποίηση αναγνωρίζεται ως ένα μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα το οποίο, φυσικά, απαιτεί λύση. Η λύση αυτή εντοπίζεται στην επαναγονιμοποίηση των εδαφών, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους και μέσα, όπως είναι οι βιολογικές καλλιέργειες, οι αναβαθμίδες, η αναδάσωση, οι ανεμοφράκτες (βλάστηση) κ.α..

ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Ο ευτροφισμός είναι το φαινόμενο κατά το οποίο η υπερβολική αύξηση θρεπτικών συστατικών σε ένα υδάτινο οικοσύστημα (π.χ. λίμνη ή ποτάμι) έχει ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της βιοκοινότητας των οικοσυστημάτων αυτών. 

Η αύξηση των θρεπτικών συστατικών προκαλείται από τα λιπάσματα που καταλήγουν εκεί και είναι πλούσια σε φώσφορο, άζωτο και κάλιο, από τα οργανικά απόβλητα (τα οποία προέρχονται κυρίως από αστικά λύματα) η αποικοδόμηση των οποίων παράγει θρεπτικά συστατικά και τέλος από τα απορρυπαντικά που περιέχουν φωσφορικά.

Η μεγάλη συγκέντρωση των θρεπτικών συστατικών έχει σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των βακτηρίων, του φυτοπλαγκτού και κάποιων υδρόβιων φυτών. Αυτά απλώνονται κυρίως στην επιφάνεια του νερού δημιουργώντας ένα "πράσινο" στρώμα που δεν επιτρέπει στους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς που ζουν σε μεγαλύτερα βάθη να έχουν πρόσβαση στο απαραίτητο για αυτούς φως με αποτέλεσμα να πεθαίνουν και να δίνουν έτσι επιπλέον τροφή στα βακτήρια, το φυτοπλαγκτόν και τα υδρόβια φυτά. Αυτά με τη σειρά τους, όσο αυξάνονται τόσο περισσότερο οξυγόνο διαλυμένο στο νερό καταναλώνουν, με αποτέλεσμα το οξυγόνο που απομένει να μην είναι αρκετό για τους μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως είναι τα ψάρια.

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ

Η καταστροφή των δασών αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που ταλανίζουν τον πλανήτη μας σήμερα. Συντελείται με ραγδαίους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια και έχει τόσο ανθρωπογενή όσο και φυσική προέλευση, με τον άνθρωπο ωστόσο να παίρνει το προβάδισμα στην καταστροφή των δασών.

Μία από τις κυριότερες ανθρωπογενείς αιτίες καταστροφής των δασών είναι η ολοένα αυξανόμενη υλοτομία προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των βιομηχανιών σε ξύλο και χαρτί. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού οδηγεί επίσης σε μείωση της συνολικής έκτασης των δασών, καθώς ο άνθρωπος τα μετατρέπει σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις προκειμένου να καλύψει τις συνεχώς αυξανόμενες διατροφικές του ανάγκες. Εκτός αυτού, η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού έχει ως αποτέλεσμα και τη συνεχή επέκταση των αστικών κέντρων, γεγονός το οποίο επίσης έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των δασών. Οι φυσικές αιτίες καταστροφής των δασών συνίστανται κυρίως στις φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι τυφώνες, οι δασικές πυρκαγιές κ.α..

Ποικίλες είναι και οι συνέπειες που προκαλεί η καταστροφή των δασών. Μία από τις βασικότερες είναι η κλιματική αλλαγή. Τα δέντρα έχουν την ικανότητα να απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα κι έτσι όσο περισσότερα δέντρα χάνονται τόσο επιδεινώνεται το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ακόμα μία συνέπεια της καταστροφής των δασών είναι οι έντονες πλημμύρες. Καθώς τα δέντρα απορροφούν μεγάλο μέρος του νερού που πέφτει με τη μορφή βροχής στη γη, όταν αυτά εκλείψουν από μια περιοχή υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για εκδήλωση πλημμυρών. Αξιοσημείωτη είναι και η μείωση της βιοποικιλότητας που μπορεί να παρατηρηθεί σε μια δασική περιοχή που έχει καταστραφεί. Κάθε χρόνο χάνονται σημαντικές δασικές εκτάσεις με αποτέλεσμα τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας που βρίσκουν καταφύγιο στα δάση αυτά να εκδιώκονται βίαια από εκεί και να έρχονται όλο και πιο κοντά στην εξαφάνιση.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές λύσεις που θα μπορούσε ο άνθρωπος να ακολουθήσει προκειμένου να σταματήσει ή έστω να περιορίσει σε σημαντικό βαθμό την παγκόσμια καταστροφή των δασών. Η κυριότερη εξ αυτών είναι η δημιουργία αυστηρού νομικού πλαισίου που θα απαγορεύει την αυθαίρετη υλοτομία, θα προωθεί την αναδάσωση και γενικότερα θα προστατεύει τα δάση. Ακόμη, είναι πολύ σημαντικό να υιοθετήσουμε όλοι συνήθειες όπως η ανακύκλωση χαρτιού, ο περιορισμός της αλόγιστης χρήσης του, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.α..

ΟΞΙΝΗ ΒΡΟΧΗ

Με τον όρο όξινη βροχή εννοούμε όλα τα κατακριμνήσματα (βροχή, χιόνι, χαλάζι, ομίχλη, πάχνη) με Ph μικρότερο του 5,6. Η συνηθισμένη βροχή έχει ελαφρώς όξινο χαρακτήρα λόγω των όξινων αέριων συστατικών (όπως το διοξείδιο του άνθρακα) που διαλύονται σε αυτήν. Στην όξινη βροχή συναντάμε μεγαλύτερη ποσότητα διαλυμένων όξινων ρύπων, οι οποίοι έχουν κυρίως ανθρωπογενή προέλευση.

Οι περιοχές που πλήττονται από την όξινη βροχή βρίσκονται κυρίως στα ανεπτυγμένα βιομηχανικά τμήματα του βορείου ημισφαιρίου (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Η.Π.Α.).

Οι επιπτώσεις του φαινομένου της όξινης βροχής ποικίλουν και επηρεάζουν πολλούς τομείς της ζωής στη γη, όπως είναι κάποια υδάτινα οικοσυστήματα (επιφανειακά ύδατα κυρίως, λίμνες και μικρά ποτάμια) όπου η όξινη βροχή μπορεί να καταστρέψει τις διάφορες μορφές ζωής που φιλοξενούνται, κάποια εδάφη και η χλωρίδα που μπορεί να επηρεαστεί από την όξινη ομίχλη σε μεγάλα υψόμετρα ή από τα οξέα που έχουν απορροφηθεί από το έδαφος. Αρνητικά επηρεάζονται ακόμα και κάποια οικοδομικά υλικά, όπως είναι ο ασβεστόλιθος, το μάρμαρο, το πλαστικό, ο γρανίτης, ο χάλυβας, το τσιμέντο κ.α., με αποτέλεσμα διάφορα μνημεία ανά τον κόσμο όπως είναι ο Παρθενώνας, το Άγαλμα της Ελευθερίας και το Ταζ Μαχάλ κ.α. να κινδυνεύουν από τη διάβρωση που μπορεί να προκαλέσει η όξινη βροχή. Τέλος, δε θα μπορούσαν να μην αναφερθούν οι επιπτώσεις του φαινομένου αυτού στην ανθρώπινη υγεία με την πιθανότητα εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου και την επιβάρυνση της αναπνευστικής λειτουργίας σε ανθρώπους με προδιάθεση για άσθμα να έχουν ήδη επιβεβαιωθεί επιστημονικά.

ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ

Η τρύπα του όζοντος είναι το φαινόμενο κατά το οποίο η συγκέντρωση του όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα της γης μειώνεται σε τέτοιο βαθμό που ουσιαστικά εκμηδενίζεται. Το σημείο αυτό βρίσκεται πάνω από την Ανταρκτική. Παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 1985 από Βρετανούς επιστήμονες, ενώ από το 1989 παρατηρήθηκε ανάλογη "τρύπα" στη στοιβάδα του όζοντος και στην περιοχή της Αρκτικής. 

Το φαινόμενο της τρύπας του όζοντος οφείλεται στην εκπομπή κάποιων χημικών ουσιών που ονομάζονται χλωροφθοράνθρακες, χρησιμοποιούνταν ως ψυκτικά, αεροζόλ, προωθητικά αέρια και διαλύτες και έχουν πάνω από 100 χρόνια ζωής. Εκεί οφείλεται και το γεγονός πως ενώ πλέον έχουν απαγορευτεί οι χλωροφθοράνθρακες (το 1987 υπογράφηκε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ από 46 χώρες, οι οποίες συμφώνησαν να μειώσουν σταδιακά την παραγωγή τους μέχρι την οριστική τους κατάργηση), τα αποθέματα που εξακολουθούν να υπάρχουν στη γήινη ατμόσφαιρα θα συνεχίσουν να είναι ενεργά για τα επόμενα 50 - 100 χρόνια. Ο μηχανισμός καταστροφής του όζοντος από τους χλωροφθοράνθρακες έχει ως εξής: (α)ένα άτομο χλωρίου αντιδρά με το όζον, (β)το μονοξείδιο του χλωρίου που παράγεται αντιδρά με οξυγόνο παράγοντας ένα άτομο χλωρίου και (γ)το άτομο χλωρίου που απελευθερώνεται αντιδρά με άλλο μόριο όζοντος παράγοντας οξυγόνο και μονοξείδιο του χλωρίου κ.ο.κ. Με τον τρόπο αυτό ένα άτομο χλωρίου δύναται να καταστρέψει χιλιάδες μόρια όζοντος.

Η τρύπα του όζοντος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα και αυτό γιατί το όζον που βρίσκεται κατά κύριο λόγο στην ανώτερη ατμόσφαιρα έχει την ιδιότητα να απορροφά μεγάλο μέρος της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας. Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τον άνθρωπο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Προκαλεί καρκίνο του δέρματος, καταρράκτη, εξασθενεί το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα, διακόπτει την τροφική αλυσίδα με το να σκοτώνει κάποιους μικροοργανισμούς των ωκεανών, μειώνει την αγροτική παραγωγή κ.λπ..

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της γης σε επίπεδα που ευνοούν την ύπαρξη ζωής. Σύμφωνα με το φαινόμενο αυτό, η γη μαζί με την ατμόσφαιρά της αποτελούν ένα είδος "θερμοκηπίου". Η ατμόσφαιρα έχει τη δυνατότητα να επιτρέπει να περνάει από μέσα της η ηλιακή ακτινοβολία. Την ίδια στιγμή παγιδεύει την ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος που εκπέμπει η γη, στη συνέχεια την απορροφά, θερμαίνεται και τέλος την εκπέμπει πάλι με τη μορφή ατμοσφαιρικής ακτινοβολίας. Αυτό λοιπόν έχει σαν αποτέλεσμα η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης να είναι πολύ μεγαλύτερη (μ.ο. 15 °C) από ό,τι θα ήταν αν δεν υπήρχε η ατμόσφαιρα (μ.ο. -18 °C).

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου δημιουργείται από αέρια που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα από την αρχή της δημιουργίας της (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υδρατμοί, υποξείδιο του αζώτου) και είναι γνωστά ως αέρια του θερμοκηπίου και σε αυτήν την περίπτωση ονομάζεται φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο αυτό έχει την τάση να εντείνεται, καθώς τα αέρια που το προκαλούν (κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα) βρίσκονται στη γήινη ατμόσφαιρα σε όλο και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Το διοξείδιο του άνθρακα που παράγει ο άνθρωπος προέρχεται κατά κύριο λόγο από τη χρήση ορυκτών καυσίμων και δευτερευόντως από αλλαγές που συντελούνται στο έδαφος, όπως η αποψίλωση των δασών. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι εκεί οφείλεται και η αύξηση του μέσου όρου της θερμοκρασίας της επιφάνειας της γης κατά 0,8 °C κατά τον 20o αιώνα. Στην περίπτωση αυτή το φαινόμενο ονομάζεται επαυξημένο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Το επαυξημένο, λοιπόν, φαινόμενο του θερμοκηπίου, είναι αυτό που ευθύνεται για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Η αύξηση αυτή έχει πολλές επιπτώσεις στη ζωή στη γη. Αρχικά, αξίζει να αναφερθεί κανείς στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας (1 - 1,5 χιλιοστά το χρόνο), λόγω της τήξης των πάγων στους πόλους και της θερμικής διαστολής των νερών στους ωκεανούς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε  απώλεια ξηράς και κατάκλυση ποταμών με αλμυρό νερό. Ακόμη, λόγω της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας, θα παρατηρηθούν αλλαγές στις τροπικές καταιγίδες και στα ωκεάνια ρεύματα. Σε άλλες περιοχές του πλανήτη αναμένεται αύξηση των βροχοπτώσεων, ενώ σε άλλες μείωση. Ακόμη και η δημόσια υγεία δύναται να επηρεαστεί, μέσω της αύξησης της θνησιμότητας που σχετίζεται με αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα υγείας λόγω καύσωνα και μέσω των αλλαγών στη γεωγραφική κατανομή ασθενειών που μεταδίδονται από έντομα στον άνθρωπο. Αυτές είναι μόνο κάποιες από τις επιπτώσεις του επαυξημένου φαινομένου του θερμοκηπίου που ήδη παρατηρούνται ή που αναμένεται να παρατηρηθούν τα επόμενα χρόνια.

Η μοναδική λύση στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι η υιοθέτηση πολιτικών αναφορικά με τη μείωση χρήσης ορυκτών καυσίμων με σκοπό να μειωθεί η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ένα πρώτο μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο.