Αλφαβητάρι

Α

άγρια ζωή: είναι το σύνολο των ζωντανών οργανισμών που δεν έχουν εξημερωθεί και ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον

ακουστική ρύπανση: είναι η ρύπανση που προκαλείται από τους υπερβολικούς θορύβους οι οποίοι προέρχονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες

αλατοποίηση: είναι η αύξηση της συγκέντρωσης των αλάτων του επιφανειακού χώματος, καθιστώντας το ακατάλληλο για γεωργική χρήση

αληθινή ηλιακή ημέρα: είναι ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων του ήλιου σε έναν τόπο

αμίαντος: είναι μια ομάδα φυσικών ορυκτών ινών του φλοιού της γης. Πρόκειται για πυριτικές ενώσεις του ασβεστίου και του  μαγνησίου. Ο αμίαντος παρουσιάζει αντίσταση στη θέρμανση και την καύση και αντοχή στις χημικές μεταβολές. Χρησιμοποιείται σαν μονωτικό σε ρούχα, σόμπες, πιστολάκια μαλλιών, φούρνους, στα φρένα των αυτοκινήτων και σαν οικοδομικό υλικό. Η χρήση του είναι πλέον απαγορευμένη εξαιτίας του γεγονότος ότι η εισπνοή του προκαλεί (μεταξύ άλλων) καρκίνο του πνεύμονα.

ανάγλυφο: η μορφή της επιφάνειας της γης με τους ποταμούς, τις λίμνες, τις ακτές, τις πεδιάδες, τα βουνά, τις οροσειρές, τα νησιά κ.λπ.

ανακύκλωση: είναι η διαδικασία κατά την οποία διάφορα υλικά αγαθά χρησιμοποιούνται ξανά (ολόκληρα ή ένα μέρος τους). Συνήθως τα υλικά αυτά αγαθά κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης μετατρέπονται σε πρώτες ύλες από τις οποίες παράγονται στη συνέχεια νέα αγαθά.

ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: είναι οι ενεργειακές πηγές που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον και δεν εξαντλούνται ποτέ. Περιλαμβάνουν την ηλιακή ενέργεια, την αιολική ενέργεια, τη γεωθερμική ενέργεια, την υδροηλεκτρική ενέργεια και την ενέργεια βιομάζας.

άνθρακας: είναι χημικό στοιχείο (C). Είναι το 15ο σε αφθονία κατά μάζα χημικό στοιχείο στο γήινο φλοιό και το 4ο στο σύμπαν.

ανθρωπογενές περιβάλλον: είναι το περιβάλλον όπως έχει διαμορφωθεί από τους ανθρώπους

ανοιχτή θάλασσα: είναι μια θάλασσα μεγάλη ή ελεύθερη επικοινωνία με άλλες θάλασσες

αστρική ημέρα: είναι ο χρόνος που χρειάζεται ένα σημείο της γης για να περιστραφεί κατά έναν πλήρη κύκλο

ατμόσφαιρα: είναι ένα στρώμα αερίων που περιβάλλει έναν πλανήτη και τον ακολουθεί σε όλες τις κινήσεις του. Παρέχει το απαραίτητο για τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά οξυγόνο και προστατεύει εν μέρει από την υπεριώδη και την υπέρυθρη ηλιακή ακτινοβολία. Η ατμόσφαιρα της γης φτάνει σε ύψος τα 3.500 χλμ περίπου και αποτελείται κατά 78% από άζωτο, κατά 21% από οξυγόνο και κατά το υπόλοιπο από διάφορα άλλα αέρια. Η κατακόρυφη διαφοροποίηση της δομής της γήινης ατμόσφαιρας έχει ως εξής: τροπόσφαιρα (περιέχει το 75% των αερίων της ατμόσφαιρας), στρατόσφαιρα, μεσόσφαιρα, θερμόσφαιρα και τέλος εξώσφαιρα.

ατμοσφαιρική πίεση: είναι η πίεση που ασκείται πάνω σε μια επιφάνεια είτε από την κινητική ενέργεια των μορίων του ατμοσφαιρικού αέρα, είτε από το βάρος της αέριας στήλης που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια

ατμοσφαιρική ρύπανση: είναι η ρύπανση που δημιουργείται από την εκπομπή και τη διασπορά ουσιών στην ατμόσφαιρα, που προέρχονται κυρίως από τις βιομηχανίες, τα αυτοκινούμενα οχήματα, τη θέρμανση, την ηλεκτρική ενέργεια και τη διασπορά πτητικών ουσιών

Β

βιοαέριο: είναι μείγμα μεθανίου και μονοξειδίου του άνθρακα το οποίο χρησιμοποιείται σαν καύσιμο

βιοκοινότητα: είναι ένα σύνολο βιοτικών παραγόντων (ζώα, φυτά και μικροοργανισμοί) οι οποίοι σχετίζονται μεταξύ τους

βιολογική γεωργία: είναι ένα σφαιρικό σύστημα γεωργικής παραγωγής φυτικών και ζωικών προϊόντων που ευνοεί τις πρακτικές διαχείρισης μάλλον, παρά την προσφυγή σε παράγοντες εξωτερικής προέλευσης (Codex Alimentarius).

βιομάζα: είναι όλα τα υλικά (υπολείμματα, απόβλητα, προϊόντα) που προέρχονται από ζωντανούς οργανισμούς και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας

βιοποικιλότητα: είναι το σύνολο των ζωντανών οργανισμών καθώς και των οικοσυστημάτων στα οποία ανήκουν

βιόσφαιρα: είναι το σύνολο των βιοκοινοτήτων και των μεγαδιαπλάσεων

βιότοπος: είναι μια περιοχή με σχετικά σταθερές συνθήκες περιβάλλοντος όπου ζει και αναπτύσσεται ένα ορισμένο σύνολο ζώων ή φυτών

βιώσιμη ανάπτυξη: είναι η ανάπτυξη που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα, χωρίς να υποσκάπτει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ανταποκριθούν στις δικές τους (έκθεση Brundtland, 1987)

βροχή: είναι το φαινόμενο κατά το οποίο τα υδροσταγονίδια από τα οποία αποτελείται ένα σύννεφο ενώνονται μεταξύ τους ή μεγαλώνουν, σχηματίζουν μεγαλύτερες υδροσταγόνες οι οποίες πέφτουν στο εσωτερικό του σύννεφου, παρασύρουν κι άλλα υδροσταγονίδια, μεγαλώνουν ακόμα περισσότερο και τέλος εγκαταλείπουν το σύννεφο και φτάνουν στη γη

βωξίτης: κόκκινο, καστανοκόκκινο ή κίτρινο πέτρωμα το οποίο μπορεί να είναι σκληρό, μαλακό ή πορώδες

Γ

γεωγραφία: είναι η επιστήμη που μελετά το περιβάλλον, τον άνθρωπο και πώς αυτά τα δύο αλληλεπιδρούν μεταξύ τους

γεωγραφικό μήκος: είναι η γωνιακή απόσταση που μετράται ανατολικά και δυτικά από ένα βασικό μεσημβρινό

γεωγραφικό πλάτος: είναι η γωνιακή απόσταση που μετράται βόρεια και νότια του ισημερινού

γη: είναι ο πλανήτης στον οποίο ζουν οι άνθρωποι και ο 3ος πιο κοντινός στον ήλιο. Είναι ο μόνος γνωστός πλανήτης με υγρό νερό και έχει μέση θερμοκρασία 15 °C. Η περιφέρειά της φτάνει τα 40.075 χλμ, η μέση ακτίνα τα 6.373 χλμ και η επιφάνειά της τα 510.230.000 χλμ2.

Δ

δάσος: είναι ένα πυκνό σύνολο δέντρων το οποίο καλύπτει μια σχετικά μεγάλη έκταση. Μαζί με τα δέντρα αυτά αυτά, συναντά κανείς και μια ποικιλία φυτών και ζώων.

διάβρωση του εδάφους: είναι η διαδικασία κατά την οποία τα υλικά που αποτελούν το έδαφος (χώμα, πέτρες κ.λπ.) μεταφέρονται αλλού είτε λόγω των καιρικών φαινομένων, είτε λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας στη συγκεκριμένη περιοχή

διαχείριση περιβάλλοντος: είναι η διαδικασία ελαχιστοποίησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός οργανισμού με τον έλεγχο των επιδράσεων των λειτουργιών που προξενούν ή θα μπορούσαν να προξενήσουν δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον

διοξείδιο του άνθρακα: είναι η χημική ένωση που αποτελείται από δύο άτομα οξυγόνου και ένα άτομο άνθρακα (CO2). Είναι άχρωμο, άγευστο, άοσμο και τοξικό (αν το εισπνεύσουμε σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες του 0,03%) και αποτελεί ένα από τα αέρια που βρίσκουμε στην ατμόσφαιρα της γης καθώς και ένα από τα αέρια του θερμοκηπίου.

διοξείδιο του θείου: είναι η χημική ένωση που αποτελείται από δύο άτομα οξυγόνου και ένα άτομο θείου (SO2). Είναι αέριο και απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα κυρίως από τις εκρήξεις των ηφαιστείων και δευτερευόντως από τις βιομηχανίες και την χρήση ορυκτών καυσίμων.

Ε

έδαφος: είναι προϊόν φυσικών, χημικών και βιολογικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα σε γεωλογικό υπόβαθρο

εθνικό πάρκο: είναι μια προστατευόμενη περιοχή φυσικού πλούτου που μπορεί να περιλαμβάνει άλλα στοιχεία πέραν του δάσους

εθνικός δρυμός: είναι μια προστατευόμενη δασική περιοχή φυσικού πλούτου

ενδημισμός: είναι η μοναδική παρουσία ενός οργανισμού σε μια περιοχή και η απουσία του από οπουδήποτε αλλού

ενδιαίτημα: είναι το μέρος στο οποίο ζει ένα είδος ή ένας πληθυσμός

ενέργεια: είναι το φυσικό μέγεθος που προκαλεί όλες τις μεταβολές στον υλικό και φυσικό κόσμο. Γίνεται αντιληπτή από τα αποτελέσματα τα οποία προκαλεί.

εξάτμιση: είναι η μετατροπή του νερού από την υγρή στην αέρια μορφή του και μετριέται σε mm

εξώσφαιρα: είναι το πέμπτο και τελευταίο στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας. Βρίσκεται πάνω από τη θερμόσφαιρα και φτάνει μέχρι το κοσμικό διάστημα με το οποίο σιγά σιγά αναμιγνύεται. Η εξώσφαιρα χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά μικρή πυκνότητα.

ερημοποίηση: είναι η διαδικασία υποβάθμισης της γης στις ξηρές ή ημίξηρες περιοχές του πλανήτη, όπου σταθερά οικοσυστήματα υποβαθμίζονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες μέσω της διάβρωσης, της αποψίλωσης των δασικών εκτάσεων, της υπερβόσκησης, της εντατικής καλλιέργειας, των πλημμυρών και της αλατοποίησης (UNEP 1992) 

Ζ

ζωοπλαγκτόν: είναι ένα σύνολο οργανισμών είτε μονοκύτταρων είτε πολυκύτταρων που χρησιμοποιούν σαν τροφή είτε το φυτοπλαγκτόν είτε άλλα είδη ζωοπλαγκτού και απαντάται στις θάλασσες και τους ωκεανούς.

Η

ηλεκτρομαγνητικό φάσμα: είναι το σύνολο των περιοχών στις οποίες διαιρείται η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με βάση το μήκος κύματος

ηλιακή ακτινοβολία: είναι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του ήλιου. Αποτελεί κύρια πηγή ενέργειας του συστήματος γης - ατμόσφαιρας. Καθορίζεται ποσοτικά από την ένταση, το μήκος κύματος ή τη συχνότητα του ηλεκτρομαγνητικού κύματος. 

ηλιακή ενέργεια: είναι το σύνολο των διαφόρων μορφών ενέργειας που προέρχονται από τον ήλιο. Η ηλιακή ενέργεια θερμαίνει και φωτίζει τη γη και δίνει την ενέργεια που μετατρέπεται σε χημική και υποστηρίζει τη ζωή στον πλανήτη.

ηλιοφάνεια: είναι το χρονικό διάστημα στη διάρκεια μιας ημέρας κατά το οποίο ο ήλιος δεν καλύπτεται από σύννεφα

ήλιος: είναι ένας από τους 200 δισεκατομμύρια αστέρες του γαλαξία μας και έχει ηλικία 5 δισεκατομμυρίων ετών. Είναι ο πιο κοντινός αστέρας στη γη και ο μόνος που μπορούμε να παρατηρήσουμε και να εξετάσουμε σα φωτεινό σώμα με διαστάσεις και όχι σα φωτεινό σημείο. Με την ακτινοβολία του ασκεί άμεση επίδραση στα διάφορα γήινα φαινόμενα που συνδέονται στενά με την υπόσταση της ίδιας της ζωής πάνω στη γη. Η ατμόσφαιρα του ήλιου διακρίνεται σε τρεις στιβάδες: τη φωτόσφαιρα, τη χρωμόσφαιρα και το στέμμα.

ηλιοστάσια: είναι δύο σημεία της τροχιάς του ήλιου από τα οποία διέρχεται στις 21 Ιουνίου και στις 21 Δεκεμβρίου. Κατά το θερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου) αρχίζει το καλοκαίρι και η μέρα στο βόρειο ημισφαίριο έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια, ενώ κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκεμβρίου) αρχίζει ο χειμώνας και η μέρα στο νότιο ημισφαίριο έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια.

ηφαίστειο: είναι ένα άνοιγμα στην επιφάνεια της γης από όπου βγαίνουν ρευστά πετρώματα και αέρια από το μανδύα στον φλοιό της γης είτε με εκροή είτε με έκρηξη 

Θ

θηλαστικά: είναι όλα τα ζώα τα οποία τρέφουν τα νεογνά τους με γάλα το οποίο παράγεται από τους μαστικούς αδένες

θερμική ρύπανση: είναι η ρύπανση που προκαλείται από την απόρριψη υγρών στο νερό τα οποία βρίσκονται σε υψηλότερη θερμοκρασία από αυτή που αντέχει το οικοσύστημα στο οποίο απορρίπτονται

θερμοκρασία: είναι το πόσο ψυχρό ή θερμό είναι ένα σώμα

θερμόσφαιρα: είναι το τέταρτο σε σειρά στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας και φτάνει σε ύψος τα 400 - 500 χλμ από την επιφάνεια της γης. Εδώ παρατηρείται μια συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας η οποία μπορεί να αγγίξει ακόμα και τους 1.500 °C. Η θερμόσφαιρα είναι η περιοχή όπου κινούνται τα διαστημικά λεωφορεία και οι τεχνητοί δορυφόροι.

θερμότητα: είναι μια μορφή ενέργειας που σχετίζεται με το πόσο γρήγορα κινούνται τα άτομα που αποτελούν ένα σώμα

Ι

ισημερίες: είναι δύο σημεία της τροχιάς της γης από τα οποία διέρχεται στις 21 Μαρτίου και στις 23 Σεπτεμβρίου. Κατά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου για το βόρειο ημισφαίριο και 23 Σεπτεμβρίου για το νότιο) αρχίζει η άνοιξη και κατά τη φθινοπωρινή ισημερία (23 Σεπτεμβρίου για το βόρειο ημισφαίριο και 21 Μαρτίου για το νότιο) αρχίζει το φθινόπωρο.

ισημερινό επίπεδο: είναι ένα φανταστικό επίπεδο που περνάει από το κέντρο της γης και είναι κάθετο στον άξονα περιστροφής της

ιχνοστοιχεία: είναι συστατικά τα οποία είναι απαραίτητα για τους ζώντες οργανισμούς καθώς παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των ενζύμων

Κ

καλλιεργητικό σύστημα: είναι το το είδος των καλλιεργούμενων φυτών, ο βιολογικός τους κύκλος, οι απαραίτητες εργασίες κατά τη διάρκεια του χρόνου, οι πρακτικές που ακολουθούν οι αγρότες καθώς και τα τεχνικά μέσα που χρησιμοποιούν

κλειστή θάλασσα: είναι μια θάλασσα που έχει μικρή επικοινωνία με άλλες θάλασσες

κλίμα: είναι το σύνολο των καιρικών και μετεωρολογικών φαινομένων σε έναν τόπο

κοίτασμα: είναι ένα ορυκτό που βρίσκεται μέσα σε ένα πέτρωμα σε ποσότητα τόση ώστε να μπορεί ο άνθρωπος να το εκμεταλλευτεί

κομπόστ: είναι το φυσικό λίπασμα στο οποίο μετατρέπονται τα οργανικά υπολείμματα τροφών όταν ανακυκλώνονται και αναμιγνύονται με απορρίμματα του κήπου (φύλλα, κομμένα χόρτα, ξερά κλαδιά κ.λπ.)

κομποστοποίηση: είναι η διαδικασία κατά την οποία τα οργανικά υπολείμματα τροφών και τα απορρίμματα του κήπου μετατρέπονται σε κομπόστ

κύμα: είναι κάθε διαταραχή που μεταφέρει ενέργεια με ορισμένη ταχύτητα που λέγεται ταχύτητα διάδοσης του κύματος

Λ

λατεριτοποίηση: είναι η σκλήρυνση του επιφανειακού στρώματος γης που ξεραίνεται με την έκθεσή του στον αέρα

λιθόσφαιρα: είναι το εξωτερικό περίβλημα της γης και περιλαμβάνει το φλοιό της καθώς και το ανώτερο τμήμα του στερεού μανδύα της

λιθοσφαιρικές πλάκες: είναι οι επτά μεγάλες πλάκες από τις οποίες αποτελείται η λιθόσφαιρα

λίπασμα: είναι οποιαδήποτε φυσική ή χημική ουσία βοηθάει την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα των φυτών

Μ

Μ.Κ.Ο.: Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Μ.Π.Ε.: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Είναι μια μελέτη με καθορισμένη δομή και περιεχόμενο ως προς την περιγραφή του έργου ή της δραστηριότητας τα οποία αφορά, τον εντοπισμό και αξιολόγηση των βασικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, την περιγραφή των μέτρων για την πρόληψη, τη μείωση ή την αποκατάσταση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον και την εξέταση των εναλλακτικών λύσεων σύμφωνα με την ισχύουσα πάντα νομοθεσία.

μεγαδιαπλάσεις: είναι ομάδες φυτικών ειδών με καθορισμένο φυσιογνωμικό χαρακτήρα οι οποίες επικρατούν στις διάφορες κλιματικές ζώνες και απλώνονται σε μεγάλη έκταση της γης

μεθάνιο: είναι χημική ένωση που αποτελείται από τέσσερα άτομα υδρογόνου και ένα άτομο άνθρακα (CH4). Αποτελεί το κύριο συστατικό του φυσικού αερίου. Παράγεται και εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα τόσο από ανθρωπογενείς όσο και από φυσικές πηγές και είναι ένα από τα κυριότερα αέρια του θερμοκηπίου.

μεσημβρινό επίπεδο: είναι κάθε φανταστικό επίπεδο που διέρχεται και από τους δύο πόλους της γης

μεσόσφαιρα: είναι το τρίτο στη σειρά στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας και φτάνει σε ύψος 80 - 85 χλμ. Η μέση θερμοκρασία που επικρατεί εδώ είναι οι -90 °C (λόγω της απουσίας όζοντος). Στη μεσόσφαιρα διαλύονται οι μετεωρίτες που πλησιάζουν τη γη, γι' αυτό και αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα στρώμα προστασίας της γης από αυτούς. 

μικροκλίμα: είναι οι περιβαλλοντικές συνθήκες μιας τοπικά πολύ περιορισμένης περιοχής

μικροοργανισμοί: είναι οι οργανισμοί που δεν μπορούμε να δούμε με γυμνό μάτι λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους (<0,1mm). Στους μικροοργανισμούς ανήκουν τα βακτήρια, οι ιοί, οι μύκητες, τα πρωτόζωα και τα μικροφύκη.

μόλυνση: είναι η συσσώρευση μικροοργανισμών που προκαλούν αλλοιώσεις

μονοξείδιο του άνθρακα: είναι άχρωμο και άοσμο αέριο που αποτελείται από ένα άτομο άνθρακα και ένα άτομο οξυγόνου (CO) και είναι προϊόν ατελούς καύσης ενώσεων του άνθρακα. Είναι τοξικό ακόμα και χαμηλές συγκεντρώσεις και μπορεί να είναι θανατηφόρο.

Ν

νερό: είναι άχρωμο και συνήθως άοσμο και άγευστο υγρό και αποτελείται από 2 άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου (Η2Ο). Καλύπτει το 71% της επιφάνειας του πλανήτη, με μόλις το 0,3% αυτού να είναι γλυκό.

νέφος: είναι ένα σμήνος από υδροσταγονίδια ή παγοκρυστάλλους ή και τα δύο. Τα νέφη σχηματίζονται μέσα στην τροπόσφαιρα.

νέφωση: είναι το τμήμα του ουρανού όπου υπάρχουν νέφη. Η νέφωση ρυθμίζει και την ηλιοφάνεια.

Ξ

ξηρασία: είναι η περίοδος κατά την οποία υπάρχει απουσία βροχής με αποτέλεσμα την έλλειψη νερού

Ο

όζον: είναι αέριο που αποτελείται από τρία άτομα οξυγόνου (Ο3), τοξικό, με χαρακτηριστική οσμή. Αν και βρίσκεται σε πολύ μικρές ποσότητες στην ατμόσφαιρα της γης, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς έχει την ιδιότητα να απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας που είναι και η πλέον επικίνδυνη για τη ζωή στη γη. Παρόλα αυτά, όταν βρίσκεται κοντά στην επιφάνεια της γης, μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα φυτά, στα χρώματα, στα ελαστικά, στις βαφές και στα υφάσματα. Ακόμη, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο αναπνευστικό σύστημα ανθρώπων και ζώων.

οικολογία: είναι η μελέτη των οργανισμών στο φυσικό τους περιβάλλον, του περιβάλλοντος καθώς και όλων των εξωτερικών παραγόντων και συνθηκών που επηρεάζουν έναν οργανισμό

οικοσύστημα: είναι ο βιότοπος και η βιοικοινότητα που ζει σε αυτόν

οικόσφαιρα: είναι η βιόσφαιρα και οι αλληλεπιδράσεις με το φυσικό περιβάλλον

ομίχλη: είναι ένα νέφος που κάθεται πάνω στην επιφάνεια της γης και ελαττώνει την ορατότητα σε απόσταση μέχρι 1.000 μέτρα. Φτάνει κατά μέσο όρο στα 300 - 500 μέτρα ύψος πάνω από την ξηρά και 15 - 20 μέτρα πάνω από τη θάλασσα.

οξυγόνο: είναι άχρωμο, άγευστο και άοσμο αέριο (Ο). Το μόριό του αποτελείται από δύο άτομα οξυγόνου (Ο2). Είναι το πιο άφθονο χημικό στοιχείο στη γη και την ατμόσφαιρά της και το 3ο σε σειρά σε ολόκληρο το σύμπαν. Είναι απαραίτητο για όλες τις μορφές ζωής.

οργανισμός: είναι το άτομο ενός είδους

οροσειρά: είναι μια γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει πολλά βουνά τα οποία συνδέονται μεταξύ τους

ορυκτό: μια στερεά ουσία που υπάρχει στη φύση και έχει τη μορφή κρυστάλλων. Μπορεί να αποτελείται μόνο από ένα στοιχείο ή από μια χημική ένωση.

Π

παγετώνες: είναι τεράστιες μάζες πάγου 

πανίδα: είναι το σύνολο το ζώων

περιβάλλον: είναι το σύνολο των φυσικών, χημικών, βιολογικών και κοινωνικών συνιστωσών, ικανών να προκαλέσουν άμεσες ή έμμεσες συνέπειες, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα στους ζωντανούς οργανισμούς και στις ανθρώπινες δραστηριότητες (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, 1972)

περιβαλλοντική ηθική: είναι οι ηθικοί κανόνες που ρυθμίζουν τη σχέση του ανθρώπου με τη γη, τα φυτά και τα ζώα

πετρέλαιο: είναι ορυκτό καύσιμο και μια από τις πιο διαδεδομένες πηγές ενέργειας. Είναι παχύρευστο υγρό με μαύρο ή σκούρο καφέ ή πράσινο χρώμα.

πετρελαιοκηλίδα: είναι το αποτέλεσμα της καταστροφής των πετρελαιοφόρων πλοίων συνήθως κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του πετρελαίου

πετρώματα: στερεά συστατικά από τα οποία αποτελείται ο φλοιός της γης. Κάθε πέτρωμα είναι μια συμπαγής μάζα από σωματίδια ενός ή περισσότερων ορυκτών.

πληθυσμός: είναι το σύνολο των ατόμων ενός είδους σε μια συγκεκριμένη περιοχή

πυρηνική ενέργεια: είναι η ενέργεια που υπάρχει μέσα στον πυρήνα ενός ατόμου. Απελευθερώνεται με τη σχάση ή τη σύντηξη των πυρήνων και στην περίπτωση που αυτό γίνεται ελεγχόμενα (πυρηνικοί αντιδραστήρες) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει ενεργειακές ανάγκες. 

Ρ

ραδιενέργεια: είναι η διαδικασία διάσπασης των πυρήνων ορισμένων χημικών στοιχείων, τα οποία ονομάζονται ραδιενεργά. Κατά τη διαδικασία αυτή απελευθερώνεται ενέργεια.

ρύπανση: είναι η ποιοτική ή ποσοτική αλλοίωση των χαρακτηριστικών παραμέτρων του περιβάλλοντος

Σ 

σαβάνες: είναι τα τροπικά λιβάδια. Βρίσκονται σε χαμηλά σχετικά υψόμετρα. Το κλίμα εκεί είναι θερμό με μεγάλες περιόδους ξηρασίας και συνήθως δύο βροχερές περιόδους. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η εποχικότητα της βροχής, η μεταναστευτική ή εποχιακή βόσκηση και οι ισχυρές φωτιές κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου.

σεισμός: είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο αναταράσσεται ο φλοιός η επιφάνεια του φλοιού της γης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των σεισμών προκαλείται από τη σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών.

σημεία του ορίζοντα: είναι ο Βορράς, ο Νότος, η Ανατολή και η Δύση

στέπες: είναι απέραντες ξηρές και κρύες εκτάσεις που καλύπτονται από συστάδες χλόης ανά διαστήματα και ελάχιστα φυτά με ξυλώδη κορμό. Χαρακτηρίζονται από το ιδιαίτερα σκληρό τους κλίμα το οποίο περιλαμβάνει μεγάλους και κρύους χειμώνες και πολύ ζεστά και ξηρά καλοκαίρια.

στερεά απόβλητα: είναι τα ανεπιθύμητα υλικά που αποβάλλει ο άνθρωπος και τα οποία δεν είναι υγρά ή αέρια

στρατόσφαιρα: είναι το δεύτερο σε σειρά στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας μετά την τροπόσφαιρα. Φτάνει σε ύψος τα 50 χλμ και καταλαμβάνει το 20% της ατμόσφαιρας. Μέχρι τα μισά περίπου της στρατόσφαιρας η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, ενώ από εκεί και μέχρι το ανώτερο όριό της αυξάνεται και φτάνει έως τους 15 °C περίπου.

σωματίδια: είναι μικρά μέρη από αιωρούμενα στερεά που σχηματίζουν τη σκόνη και τον καπνό. Περιέχουν αιθάλη και βαριά μέταλλα και προκαλούν ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος.

Τ

τάιγκα: είναι τα βόρεια δάση κωνοφόρων που βρίσκονται κυρίως στη Β. Αμερική, την Αλάσκα, σε όλον τον Καναδά, στη Β. Ευρώπη και την Ασία. Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι υψηλή και πέφτει κυρίως με τη μορφή χιονιού. Χαρακτηρίζεται από μακρύ και κρύο χειμώνα και βραχύ και θερμό καλοκαίρι. Η βλάστηση εκεί είναι πυκνή και ψηλή, η παραγωγικότητα όμως των οικοσυστημάτων αυτών είναι μικρή.

τούνδρα: είναι τα οικοσυστήματα που βρίσκονται μεταξύ των δασών της τάιγκας και των πόλων και σε μεγάλα υψόμετρα. Η θερμοκρασία εκεί είναι μικρότερη από το 0 για εφτά περίπου μήνες το χρόνο και οι βροχοπτώσεις είναι εξαιρετικά χαμηλές. Το έδαφος είναι πολύ φτωχό σε θρεπτικά συστατικά και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (π.χ. μόνιμο στρώμα πάγου στο έδαφος) αυτό οδηγεί σε μικρή παραγωγικότητα αυτά τα οικοσυστήματα.

τροπόσφαιρα: είναι το πιο κοντινό στη γη στρώμα της ατμόσφαιρας και φτάνει σε ύψος τα 18 χλμ στον ισημερινό και τα 8 χλμ στους πόλους της γης. Στην περιοχή της τροπόσφαιρας η θερμοκρασία του αέρα ελαττώνεται με το ύψος κατά περίπου 0,65 °C ανά 100 μέτρα. Καταλαμβάνει τα 3/4 της μάζας της ατμόσφαιρας και περιλαμβάνει ολόκληρη σχεδόν την ποσότητα των υδρατμών. Οι δραστηριότητες του ανθρώπου περιορίζονται κυρίως μέσα στην τροπόσφαιρα και κατά συνέπεια τα φαινόμενα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εμφανίζονται σε αυτήν. Μέσα στην τροπόσφαιρα δημιουργούνται όλες σχεδόν οι ατμοσφαιρικές διαταράξεις και οι αλλαγές του καιρού και όλα σχεδόν τα μετεωρολογικά φαινόμενα, είναι δηλαδή η περιοχή όπου διαμορφώνεται το κλίμα και δημιουργείται ο καιρός.

Υ

υγροβιότοποι ή υδροβιότοποι: είναι οι εκτάσεις που καλύπτονται από τεχνητά ή φυσικά τρεχούμενα ή στάσιμα γλυκά, αλμυρά ή υφάλμυρα νερά, που κατακλύζουν εκτάσεις σε μόνιμη ή εποχική βάση καθώς και εκτάσεων με θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου δεν υπερβαίνει τα 6 μέτρα κατά την άμπωτη (συνθήκη Ramsar)

υδρατμοί: είναι η αέρια φάση του νερού. Είναι άχρωμοι, άοσμοι, άγευστοι και αόρατοι

υδρογονάνθρακες: είναι χημικές ενώσεις που περιέχουν υδρογόνο και άνθρακα. Οι πιο γνωστοί είναι το μεθάνιο, το βουτάνιο και το προπάνιο. Είναι τοξικοί για τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά. Το μεγαλύτερο μέρος των υδρογονανθράκων που εισέρχονται στη γήινη ατμόσφαιρα προέρχονται από φυσικές πηγές. Η κυριότερη τεχνητή πηγή υδρογονανθράκων είναι τα αυτοκινούμενα οχήματα.

υδρογόνο: είναι άχρωμο, άοσμο, άγευστο και μη τοξικό αέριο (Η). Είναι το πιο άφθονο χημικό στοιχείο στο σύμπαν (>75% της μάζας του).

υδροηλεκτρική ενέργεια: είναι η ενέργεια η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση και τη μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού των λιμνών και της κινητικής ενέργειας του νερού των ποταμών σε ηλεκτρική ενέργεια. 

υετός: είναι το σύνολο των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που αποφέρουν μετρήσιμη ποσότητα νερού (βροχή, χιόνι, χαλάζι κ.λπ.)

υπεριώδης ακτινοβολία (UV): είναι μέρος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και έχει μήκος κύματος 100 - 400 nm. Είναι αυτή που επιδρά αρνητικά στο δέρμα του ανθρώπου, τα μάτια και το ανοσοποιητικό του σύστημα, αν και σε μικρές ποσότητες είναι απαραίτητη για την παραγωγή βιταμίνης D από τον ανθρώπινο οργανισμό. Ο ήλιος είναι η κύρια πηγή εκπομπής υπεριώδους ακτινοβολίας.

υπέρυθρη ακτινοβολία (IR): είναι μέρος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και έχει μήκος κύματος 700 - 3.000 nm. Προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας των στερεών και υγρών και αυξάνει την επιβλαβή δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Φ

φέρουσα ικανότητα: είναι ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους τον οποίο το φυσικό περιβάλλον μπορεί να στηρίζει επ' αόριστον

φύση: είναι το σύνολο του φυσικού περιβάλλοντος, η χλωρίδα και η πανίδα

φυσικές καταστροφές: είναι η συνέπεια ενός φυσικού κινδύνου η οποία περνάει από το στάδιο της πιθανότητας στο στάδιο της πραγματικότητας και κατά συνέπεια έχει επιπτώσεις στις ανθρώπινες δραστηριότητες

φυσικό περιβάλλον: είναι το περιβάλλον όπως έχει διαμορφωθεί από του ς φυσικούς παράγοντες

φυσικός πόρος: είναι οποιοδήποτε ενεργειακό αγαθό ή υλικό φυσικής προέλευσης χρησιμοποιεί ο άνθρωπος

φυσιογραφικές περιοχές: είναι οι γεωγραφικές ενότητες που έχουν κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά και κοινό φυσικό πλούτο

φυτοπλαγκτόν: είναι μονοκύτταροι οργανισμοί που βρίσκονται στους ωκεανούς και χρησιμοποιούν την ενέργεια του ήλιου, το διοξείδιο του άνθρακα και διάφορα θρεπτικά συστατικά για να ζουν και να αναπαράγονται

φωτοσύνθεση: είναι η δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και η μετατροπή της σε χημική ενέργεια εντός του ζωντανού ιστού. Η φωτοσύνθεση επιτελείται στα φύλλα των πράσινων φυτών.

φωτοσυνθέτοντες οργανισμοί: είναι αυτοί που χρησιμοποιούν ως πηγή ενέργειας το ηλιακό φως (φυτά, φύκη, λίγα βακτήρια)

Χ

χάρτης: είναι η δισδιάστατη αναπαράσταση της χωρικής κατανομής στοιχείων (κυρίως τοπογραφικών αλλά και κλιματικών, μετεωρολογικών, κοινωνικών κ.λπ.) στην επιφάνεια της γης

χαρτογραφική προβολή: είναι ένα σύστημα με βάση το οποίο η σφαιρική επιφάνεια της γης μετασχηματίζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αναπαρασταθεί σε έναν χάρτη

χαρτογραφικό σύμβολο: είναι ένα γράμμα, ένα σχέδιο ή μια επιφάνεια με χρώμα που χρησιμοποιείται σε έναν χάρτη για να δείξει ένα συγκεκριμένο στοιχείο του σημείου της γης που απεικονίζεται στον χάρτη

χημειοσυνθέτοντες οργανισμοί: είναι αυτοί που χρησιμοποιούν ως πηγή ενέργειας την οξείδωση οργανικών ή ανόργανων ενώσεων (μύκητες, βακτήρια, πρωτόζωα, ζώα)

χλωρή λίπανση: είναι ένα είδος λίπανσης κατά την οποία η φυτική ύλη κόβεται και αφήνεται στο έδαφος

χλωρίδα: είναι το σύνολο των φυτών

χλωροθφοράνθρακες: είναι μια ομάδα οργανικών χημικών ενώσεων που περιέχουν άνθρακα, φθόριο και χλώριο (CFC). Χρησιμοποιούνταν ως ψυκτικά, αεροζόλ, προωθητικά αέρια και διαλύτες. Συντελούν στην καταστροφή της στιβάδας του όζοντος για αυτό κι έχουν πλέον αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από άλλες χημικές ενώσεις, λιγότερο βλαβερές.

Ψ

ψευδάργυρος: είναι ένα μέταλλο (Zn). Είναι γνωστός επίσης και ως τσίγκος. Παρά το γεγονός ότι ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητο στοιχείο για τη διατήρηση όλων των μορφών ζωής, η υπερβολική του πρόσληψη μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες.

Ω

ωκεανός: είναι μια πολύ μεγάλη θαλάσσια επιφάνεια